بخشیدن ثواب عبادت به دیگران

دکتر عبدالصدیق آخوند کشمیری: بحثی از دیر باز بین اهل سنت و معتزله مطرح بوده است که تا به امروز نیز (با وجود اینکه در کتب میخوانیم معتزله منقرض شده اند)، تحت عنوان نام جدید و حتی ادعای اهل سنت بودن و یا حنفی بودن، مطرح می شود و آن بحث «بخشیدن ثواب عبادت به دیگران» است که برای روشن شدن این مطلب بر آن شده ایم تا دیدگاه و عقیده ی اهل سنت و معتزله را بیان کنیم و روشن شود که چه کسی اهل سنت است و چه کسی عقیده ی منقرض شده ی معتزله را (با ادعای اهل سنت بودن) دنبال می کند. خلاصه، قصد داریم در این مساله مشخص کنیم «ملا کیست» و «چه کسی کدوی ملا را ربوده است»!!

 

(باب الحج عن الغير) الأصل في هذا الباب أن الإنسان له أن يجعل ثواب عمله لغيره عند أهل السنة والجماعة صلاة ان أو صوما أو حجا أو صدقة أو قراءة قرآن أو الأذكار إلى غير ذلك من جميع أنواع البر، ويصل ذلك إلى الميت وينفعه، وقالت المعتزلة: ليس له ذلك، ولا يصل إليه ولا ينفعه (1).

 

در بحث «بجای آوردن حج از طرف دیگری» در کتب فقهی ما چنین آمده است:

اصل در این بحث این است که به عقیده‌ی اهل سنت، انسان می‌تواند ثواب عمل خود را برای دیگری ببخشد؛ فرقی ندارد که این عمل نماز باشد و یا روزه و یا حج و یا صدقه و یا قرائت قرآن و یا قرائت اذکار و عباداتی غیرازاین‌ها که نام بردیم و ثواب بخشیده شده به میت (مرده) می‌رسد و معتزله (گروه مخالف اهل سنت) گفته‌اند که انسان نمی‌تواند ثوابی ببخشد و به میت نمی‌رسد و سودی برایش ندارد.

 

روي «أن رجلا سأل النبي - صلى الله عليه وسلم - فقال: كان لي أبوان أبرهما حال حياتهما فكيف لي ببرهما بعد موتهما فقال له - عليه الصلاة والسلام - إن من البر بعد البر أن تصلي لهما مع صلاتك وأن تصوم لهما مع صيامك» رواه الدارقطني (2).

 

مردی نزد رسول‌الله (ص) آمد و بیان داشت که من به والدینم در وقت حیات آنان نیکی می‌کردم و حال ایشان مرده‌اند. بعد فوت آنان چگونه می‌توانم به آنان نیکی کنم؟ رسول‌الله (ص) فرمودند: از نیکی بعد نیکی این است که به همراه نماز خودت برای آنان نیز نماز بخوانی و در کنار روزه‌ی خودت برای آنان نیز روزه‌بگیری.

 

وعن علي - رضي الله عنه - أن النبي - صلى الله عليه وسلم - قال «من مر على المقابر، وقرأ قل هو الله أحد إحدى عشرة مرة ثم وهب أجرها للأموات أعطي من الأجر بعدد الأموات» (3).

 

از حضرت علی (رض): رسول‌الله (ص) فرمودند: هر کس بر قبرستان عبور کند و سوره «قل هو الله احد» را یازده مرتبه بخواند و بعد ثواب آن را به اموات ببخشد، به آن شخص به‌اندازه‌ی تعداد اموات اجر داده می‌شود.

 

وعن أنس قال قال رسول‌الله - صلى الله عليه وسلم - «من دخل المقابر فقرأ سورة {يس} [يس: 1] خفف عنهم يومئذ، وكان له بعدد من فيها حسنات» (4).

 

از حضرت انس (رض) (صحابی): هر کس بر قبرستان داخل شود و سوره‌یس بخواند، در آن روز از عذاب اموات کم کرده می‌شود و برای قرائت کننده ثوابی به‌اندازه‌ی اموات داده می‌شود.

 

وعن أنس أنه «سأل رسول‌الله - صلى الله عليه وسلم - فقال يا رسول‌الله إنا نتصدق عن موتانا ونحج عنهم وندعو لهم فهل يصل ذلك إليهم قال نعم إنه ليصل ويفرحون به كما يفرح أحدكم بالطبق إذا أهدي إليه» رواه أبو حفص العكبري (5).

 

از حضرت انس (رض): از رسول‌الله (ص) پرسیده شد: یا رسول‌الله (ص) ما از طرف اموات (مردگان) خود صدقه می‌دهیم و از طرف آنان حج می‌کنیم و برای آنان دعا می‌کنیم آیا این اعمال ما به آنان می‌رسد؟ رسول‌الله (ص) فرمودند: بله قطعاً به آنان می‌رسد و آنان (مردگان) به خاطر آن خوشحال می‌شوند همچنان که وقتی برای شما در ظرفی هدیه آورده می‌شود شما خوشحال می‌شوید.

 

وعن معقل بن يسار أنه قال: قال رسول‌الله - صلى الله عليه وسلم - «اقرءوا على موتاكم سورة {يس} [يس: 1]» رواه أبو داود (6).

 

از معقل بن یسار (صحابی): رسول‌الله (ص) فرمودند بر اموات خود سوره‌ی یس بخوانید.

 

 وعنه - عليه الصلاة والسلام - أنه «ضحى بكبشين أملحين أحدهما عن نفسه والآخر عن أمته» متفق عليه (7).

 

از رسول‌الله (ص) روایت است که ایشان دو گوسفند قربانی می‌کردند؛ یکی از طرف خودشان و دیگری از طرف امت خود.

یعنی ثواب آن قربانی را به امتشان می‌بخشیدند.

 

حال معلوم شد که عبادت که در آن ثواب هست، می‌توان به دیگری چه زنده و چه مرده باشد بخشید و ثواب آن به اموات می‌رسد و از آن نفع می‌برند.

 

در این بحث دو امر معلوم گشت:

1-کسی بگوید که خواندن قرآن برای اموات ثواب و نفع ندارد وی از اهل سنت نیست و یادمان باشد که حنفی یکی از مذاهب اهل سنت است پس آن فرد حنفی هم نیست.

2- دومین امر این است که عمل ما باید ثواب داشته باشد تا آن را ببخشیم و اموات از آن استفاده کنند.

 

 

پی نوشت ها:

 - تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق وحاشية الشلبي (2/ 83)

2- تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق وحاشية الشلبي (2/ 84)

3- مراقی الفلاح شرح نورالایضاح ج1ص229 – اللباب فی جمع بین سنه و الکتاب ج1ص330

4- مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح (3/ 1228) - كوثر المعاني الدراري في كشف خبايا صحيح البخاري (5/ 144) - اللباب في الجمع بين السنة والكتاب (1/ 330)

5- البناية شرح الهداية (4/ 466) - كوثر المعاني الدراري في كشف خبايا صحيح البخاري (5/ 145) - المنهل العذب المورود شرح سنن أبي داود (8/ 259)

6- منحة السلوك في شرح تحفة الملوك (ص: 332) - سبل السلام (1/ 510) - نفحات النسمات في وصول إهداء الثواب للأموات للسروجي (ص: 291)

7 صحيح ابن خزيمة ط 3 (2/ 1361) - مسند أبي داود الطيالسي (3/ 472) - شرح معاني الآثار (4/ 177)